Bilgisayarlı Tomografi Nedir?

Bilgisayarlı Tomografi (BT) Cihazı Hakkında Kapsamlı Bilgi

1. Cihazın Tanımı

Bu teknoloji, farklı açılardan çekilen X-ışını görüntülerini bilgisayar algoritmalarıyla işleyerek üç boyutlu görüntüler elde etmeye yarar.

• Bilgisayarlı: Görüntülerin işlenmesi ve üç boyutlu hale getirilmesi için bilgisayar teknolojisinin kullanıldığını ifade eder. X-ışınlarından alınan veriler, güçlü bilgisayar algoritmaları ile işlenerek detaylı kesitsel görüntüler oluşturulur.
• Tomografi: Yunanca kökenli “tomos” (kesit) ve “graphia” (yazı veya görüntü) kelimelerinin birleşimidir. Bu nedenle, tomografi kelimesi “kesit görüntüleme” anlamına gelir. BT cihazı, vücudun belirli bölgelerinin kesitsel görüntülerini alarak, doktorlara içerideki yapıları daha detaylı görme imkânı sağlar.

2. Cihazın Çeşitleri

BT cihazları, klinik gereksinimlere göre çeşitli modellere ayrılır:

• Spiral (Helikal) BT: X-ışını tüpü ve dedektörlerin sürekli döndüğü ve hasta masası boyunca hareket ettiği BT türüdür. Çekim süresini kısaltır.
• Multislice BT (Çok Kesitli BT): Tek döngüde birden fazla kesit alarak hızlı görüntülemeye olanak sağlar. Yüksek çözünürlüklü detaylara ulaşmak için kullanılır.
• Konik Işın BT (CBCT): Daha küçük alanlar için, özellikle diş hekimliği ve ortopedide kullanılır.
• Dual-Energy BT (Çift Enerjili BT): Farklı enerji seviyelerindeki X-ışınları ile detaylı analiz sağlar ve bazı madde ve dokuların ayırt edilmesinde kullanılır.

3. Cihazın Kullanım Alanları

BT cihazı birçok tıbbi durumda kullanılmaktadır:

• Tanı ve Hastalık İzlemi: Kanser, enfeksiyon, beyin hasarı gibi durumların teşhisinde önemli rol oynar.
• Acil Durumlar: Beyin kanaması, damar tıkanıklıkları ve travmaların hızlı tanısı için kullanılır.
• Cerrahi Planlama ve Rehberlik: Ameliyat öncesi planlamalarda ve operasyon sırasında yardımcı olur.
• Onkoloji: Tümör boyutu, şekli ve yerini belirlemek için kullanılır.
• Kalp ve Damar Görüntüleme: Kalp hastalıkları ve damar tıkanıklıkları gibi kardiyovasküler sorunların tanısında kullanılır.

4. Cihazın Tarihçesi

1970’lerde geliştirilen ilk BT cihazı, vücut yapısının kesitsel görüntülerini sağlayarak tanı tıbbında devrim yarattı. İlk ticari BT cihazı 1972’de EMI firması tarafından üretilmiş olup, bu teknolojiyi geliştiren Sir Godfrey Hounsfield ve Allan Cormack Nobel ödülü kazanmıştır. Sonraki yıllarda, cihazların hız, çözünürlük ve doğruluğu büyük ölçüde iyileştirilmiştir.

1972: Bilgisayarlı aksiyal tomografi (CAT) teknolojisi piyasaya çıktı. Robert S. Ledley, vücudun herhangi bir bölümünün kesitsel görüntülerini üretebilen ilk CT tarayıcıyı icat etti. Wikimedia Commons aracılığıyla Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 kapsamında lisanslanmıştır.

5. Cihazın Çalışma Prensibi

BT cihazı, hastanın etrafında dönen bir X-ışını tüpü ve karşısında yer alan dedektörler kullanır. Bu dedektörler, dokuların yoğunluğuna göre farklı miktarlarda X-ışınını emer ve veriyi elektrik sinyallerine dönüştürür. Bilgisayar yazılımı, bu sinyalleri işleyerek kesitsel görüntüler oluşturur. Çok kesitli ve spiral BT cihazlarında, aynı anda birden fazla kesit alarak daha hızlı ve detaylı görüntüleme yapılabilir.

6. Cihazın Bölümleri

• X-ışını Tüpü: X-ışını üreten ve hastanın etrafında dönen bileşendir.
• Dedektörler: X-ışını tüpünün karşısında yer alır ve doku tarafından emilen X-ışını miktarını ölçer.
• Gantry (Tünel): Hasta masasının geçtiği tüneldir ve cihazın en önemli bileşenleri burada bulunur.
• Hasta Masası: Hastanın düzgün pozisyonda tutulmasını sağlar ve cihazın içine hareket edebilir.
• Bilgisayar ve İşlemci: Dedektörlerden alınan veriyi görüntüye dönüştürmek için kullanılır.
• Kontrol Paneli: Teknik ekibin cihazı yönettiği kontrol arayüzüdür.

Kullanılan Kaynaklar

• “Computed Tomography: Principles, Design, Artifacts, and Recent Advances” (J. Hsieh, 2009)
• “Fundamentals of Medical Imaging” (P. Suetens, 2017)
• “Clinical Imaging Physics: Current and Emerging Practice” (E. Samei, 2020)